Τα mega trends της εποχής και οι εκπληκτικές επιχειρηματικές και επενδυτικές ευκαιρίες που αναδύονται στο πεδίο του ESG. Στο νέο επιχειρηματικό σκηνικό, η κερδοφορία συνδέεται άρρηκτα με τη βιωσιμότητα και οι νεότερες γενιές διεκδικούν το μέλλον που αξίζουν.

Ποια trends της εποχής καθιερώνουν τα κριτήρια ESG ως τη νέα επιχειρηματική πραγματικότητα;

Αναμφισβήτητα, το επιχειρηματικό σκηνικά αλλάζει δραματικά. Γιατί όμως; Ας εξετάσουμε προσεκτικά κάποια mega trends: Συχνά γίνεται λόγος για το generation shift. Ξέρουμε ότι οι νεότερες γενιές, οι millennials και η generation Z, είναι ιδιαιτέρως ευαισθητοποιημένες σε περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα, κάτι που λειτουργεί καταλυτικά και στη συμπεριφορά τους στις αγορές. Συνεπώς, ως καταναλωτές επιλέγουν προϊόντα που εναρμονίζονται με τις αρχές τους ή ως υπάλληλοι απασχολούνται σε επιχειρήσεις συμβατές με την ηθική τους. Υπάρχουν, μάλιστα, περιπτώσεις που οι εργαζόμενοι αντιδρούν όταν οι εταιρείες τους αποτυγχάνουν να συμμορφωθούν με τα κριτήρια ESG. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, την Μckinsey όπου οι υπάλληλοι έστειλαν μαζικά email στο τμήμα διαχείρισης, απαιτώντας από εκείνους να μη βοηθούν τους πελάτες στο κρύψιμο των εκπομπών άνθρακά τους. Μερικοί έφτασαν και στο σημείο να παραιτηθούν, νιώθοντας πως η δράση της επιχείρησης δε συμβάδιζε με το όραμά τους για το μέλλον.

Στην ουσία, οι millennials διαθέτουν πολλαπλό ρόλο στο επιχειρηματικό τοπίο: Επενδύουν, καταναλώνουν, αποταμιεύουν, έχουν συνταξιοδοτικό πρόγραμμα, εργάζονται. Ενώ η μεταφορά πλούτου σε αυτούς από τους baby boomers βρίσκεται σε εξέλιξη, οι millennials δε σταματάνε να ρωτάνε επίμονα: «Πώς χρησιμοποιείτε τα χρήματά μου; Τα χρησιμοποιείτε για να ασκήσετε θετική επίδραση στον κόσμο ή για να τον κάνετε χειρότερο;». Επιπλέον, μην ξεχνάμε τις νέες επιστημονικές αναφορές για τη βιοποικιλότητα, την κλιματική κρίση, τη μόλυνση από τα πλαστικά κ.λπ. που μας αποδεικνύουν ότι η κατάσταση πηγαίνει πολύ χειρότερα από ό,τι εμείς νομίζαμε. Παρατηρείται έντονη επιδείνωση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών φαινομένων, γεγονός που καθιστά την εταιρική αφύπνιση επιβεβλημένη.

Ένας τρίτος καθοριστικός παράγοντας στην καθιέρωση της επιχειρηματικής βιωσιμότητας είναι οι κυβερνήσεις. Γίνεται προσπάθεια συντονισμού τους σε παγκόσμιο επίπεδο, αφού πραγματοποιούν συνεδριάσεις και ασκούν πίεση στις εταιρείες για αναφορές σε ζητήματα ESG, θεσπίζοντας περιβαλλοντικούς κανονισμούς και κανονισμούς γνωστοποίησης. Ο τέταρτος παράγοντας που επιδρά στην εξέλιξη των κριτηρίων ESG αφορά τα κοινωνικά κινήματα όπως το Me-too, το Black Live Matters και την ακτιβιστική προσπάθεια της Γκρέτας Τουνμπεργκ με το Fridays For the Future, που φέρνουν στην επιφάνεια την οξύτητα της κλιματικής κρίσης, της ανισότητας των φύλων, του αποκλεισμού συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Αξίζει να σημειωθεί πως οι μέθοδοι αντίδρασης γίνονται πλέον πιο σοφιστικέ. Σε πολλές περιπτώσεις, τα μέλη των κοινωνικών κινημάτων αγοράζουν μετοχές, εμφανίζονται στις διοικητικές συνεδριάσεις, ψηφίζουν εναντίον των διευθυντών της εταιρείας και έχουν την υποστήριξη των θεσμικών επενδυτών στην υλοποίηση καταλυτικών αλλαγών. Τα παραπάνω trends δεν αποτελούν περαστική μόδα αλλά θα συνεχίσουν να υφίστανται για πολύ καιρό.

Πως ανταποκρίνονται στη τάση οι επιχειρήσεις; Ποιο είναι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και ποιο το ρίσκο για όσες ενσωματώνουν τα κριτήρια βιωσιμότητας στη στρατηγική τους;

Από την οπτική της εταιρείας, οι ικανοί μάνατζερ ελέγχουν τα trends και αποφασίζουν βάσει αυτών τις στρατηγικές κινήσεις που θα τους βοηθήσουν να ανταπεξέλθουν στο διαρκώς μεταβαλλόμενο τοπίο. Εξάλλου, η εταιρεία που συμμορφώνεται στα κριτήρια βιωσιμότητας αυτόματα καθίσταται και πιο ισχυρή, με πλεονεκτική θέση στον ανταγωνισμό. Ωστόσο, η αλλαγή δεν είναι εύκολη για μια επιχείρηση αφού καλείται να διαχειριστεί ζητήματα για τα οποία δε διαθέτει απαραίτητα επαρκείς γνώσεις, εμπειρία και προσδοκίες. Μάλιστα, για τις περισσότερες επιχειρήσεις τα κριτήρια βιωσιμότητας αντιμετωπίζονται ως τεράστιος αντιπερισπασμός. Ουσιαστικά, οι μεγάλες εταιρείες καλούνται να προσαρμοστούν στις νέες απαιτήσεις ενώ και οι start ups, που αρχίζουν να αποκτούν αντίληψη του νέου ανταγωνιστικού τοπίου και των αναδυόμενων καταναλωτικών αναγκών και τάσεων, αναμένεται να διαδραματίσουν καταλυτικό ρόλο στις εξελίξεις, χάρη στην καινοτομία τους. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, την εταιρεία Oatly με το εναλλακτικό γάλα από βρόμη, τη Βeyond meat με τα μπεργκερς από λαχανικά ή την Tesla αλλά και όλες τις start ups που μπήκαν στην αγορά της καθαρής τεχνολογίας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, έτοιμες να ανταπεξέλθουν στην πρόκληση των αντιπερισπασμών.

Σε ό,τι αφορά το ρίσκο, η επιχείρηση που εθελοτυφλεί στα trends αδυνατεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, αφού δε συμμορφώνεται στις απαιτήσεις τους. Επίσης, η αποφυγή γνωστοποίησης των επιδόσεων στα κριτήρια βιωσιμότητας, συνεπάγεται αποκλεισμό από πολλά επενδυτικά χαρτοφυλάκια ενώ συγχρόνως η εταιρεία μείνει πίσω στους κανονισμούς για κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα, αντιμετωπίζοντας δυσκολίες και στην προσέλκυση νέων ταλέντων. Σκεφτείτε πως οι νέοι και πιο ταλαντούχοι μηχανικοί που επιθυμούν να ασκήσουν θετική επίδραση στον κόσμο δεν θα προτιμήσουν να εργαστούν σε μια εταιρεία καπνού ή πετρελαίου αλλά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην ηλιακή ή την αιολική ενέργεια. Όμως από την άλλη πλευρά, μέσα από τα νέα trends αναδύεται μια τεράστια ευκαιρία καινοτομίας σε πολλές αγορές όπως για παράδειγμα στην ηλεκτροκίνηση, την ανανεώσιμη ενέργεια, την καθαρή τεχνολογία κλπ.

Σύμφωνα με την 6η παγκόσμια έρευνα της ΕΥ, η οποία περιλαμβάνει απόψεις 320 θεσμικών επενδυτών από 19 χώρες, το 74% των θεσμικών επενδυτών είναι πλέον πιο πιθανό να αποεπενδύσει από επιχειρήσεις με μη ικανοποιητικές επιδόσεις στα κριτήρια ESG. Πώς η ανακατανομή του χρηματοοικονομικού κεφαλαίου συνιστά κρίσιμο παράγοντα για ένα πιο βιώσιμο μέλλον;

Πράγματι, οι κεφαλαιαγορές θα διαδραματίσουν έναν σημαντικό ρόλο στη μετάβασή μας στο πιο βιώσιμο μέλλον. Υπάρχει μια γνωστή φράση που λέει «money talks». Και έτσι είναι: αν οι τεράστιοι επενδυτές το απαιτήσουν, οι επιχειρήσεις θα αναγκαστούν να ανταποκριθούν στη νέα κατεύθυνση. Εξάλλου, τα κοινωνικά κινήματα που αναφέραμε προηγουμένως αλλά και η σφοδρότητα της κλιματικής κρίσης θέτουν στο προσκήνιο ζητήματα όπως η ανισότητα ή τα ακραία καιρικά φαινόμενα, επισημαίνοντας στις κεφαλαιαγορές τα ρίσκα που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι εταιρείες, πχ στην εφοδιαστική αλυσίδα ή στη μετάβαση τους, εάν δεν συμπεριλάβουν στις αποφάσεις τους τα κριτήρια ESG. Συνεπώς, αργά αλλά σταδιακά οι κεφαλαιαγορές αρχίζουν και ζητούν από τις επιχειρήσεις αναφορές και γνωστοποιήσεις για την απαραίτητη αξιολόγηση και σύγκριση πριν από τις επενδυτικές τους αποφάσεις. Από την άλλη πλευρά, οι εταιρείες χρειάζονται ένα υποστηρικτικό πλαίσιο από τις κεφαλαιαγορές αλλά και τα funds, που καλούνται να πάρουν το ρίσκο με τις start ups.

Η εταιρική αλλαγή είναι δύσκολη, ο μετασχηματισμός των οργανισμών απαιτεί έναν επαναπροσδιορισμό ταυτότητας και σκοπού και οι κεφαλαιαγορές περνούν τον δικό τους μετασχηματισμό στην αντίληψη τους για τον ρόλο της οικονομίας στην κοινωνία, που πια συνδέεται με υπαρξιακά ζητήματα, όπως η επιβίωση. Οι εταιρικές γνωστοποιήσεις συνιστούν ένα χρήσιμο εργαλείο όμως δεν υπάρχει ακόμη ακρίβεια και συμβατότητα σε αυτές. Επίσης, δεν μπορούμε να απαντήσουμε με βεβαιότητα στο τι είναι περισσότερο αποτελεσματικό για τη στροφή μιας επιχείρησης στη βιωσιμότητα: Η δέσμευση των ενδιαφερόμενων μελών ή η απειλή της αποεπένδυσης. Σκεφτείτε για παράδειγμα ότι ένας δημόσιος επενδυτής αποεπενδύει από μια εταιρεία άνθρακα αλλά εκείνη εξαγοράζεται από έναν ιδιωτική επενδυτή. Ο δημόσιος επενδυτής καυχιέται για την πράσινη συνείδησή του ενώ την ίδια στιγμή η επιχείρηση άνθρακα συνεχίζει ακάθεκτη την πορεία της, μολύνοντας ακόμη περισσότερο τις δημόσιες αγορές. Αν λοιπόν η αποεπένδυση αφορά απλώς μια μεταφορά περιουσιακών στοιχείων από τις δημόσιες στις ιδιωτικές αγορές, τότε τελικά όχι μόνο δεν αλλάξαμε τίποτα αλλά κάναμε τον κόσμο χειρότερο. Υπάρχουν βέβαια πολλές πρωτοβουλίες και πιέσεις. Βλέπουμε να συνάπτονται συμμαχίες στις κεφαλαιαγορές από διαχειριστές περιουσιακών στοιχείων και ασφαλιστικές εταιρείες, που δεσμεύονται σε μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Επίσης το Climate action 100+ συνιστά ένα τεράστιο γκρουπ επενδυτών που αναφέρουν ονομαστικά όσους μολύνουν περισσότερο το περιβάλλον, ασκώντας πίεση στις εταιρείες για γνωστοποίηση των εκπομπών άνθρακα.

Διατυπώνεται συχνά η άποψη πως η ενσωμάτωση της βιωσιμότητας σε μια εταιρεία απαιτεί αλλαγή του DNA της. Τι θα ορίζατε όμως ως DNA της επιχείρησης; Ποιες δομές καθιστούν τους οργανισμούς βιώσιμους μακροπρόθεσμα;

Ακούμε συχνά τις εταιρείες να ισχυρίζονται με υπερηφάνεια: «Η βιωσιμότητα βρίσκεται στο DNA μας». Και πιθανόν να αναρωτιόμαστε τι συνιστά το περίφημο DNA ανάλογων επιχειρήσεων. Τέσσερεις πυλώνες εγγυώνται τη βιωσιμότητα, σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποίησα με συναδέλφους στον συγκεκριμένο τομέα: πρώτον, η εταιρική διακυβέρνηση της επιχείρησης, που αφορά την αφοσίωση της υψηλής ιεραρχίας στα κριτήρια ESG. Έχουν δεσμευτεί τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου στην αποστολή; Υπάρχει επιτροπή που επιβλέπει την εφαρμογή των κριτηρίων; Δεύτερος σημαντικός πυλώνας είναι η δέσμευση των ενδιαφερόμενων μελών. Βέβαια, ορισμένες επιχειρήσεις εστιάζουν περισσότερο στους μετόχους, ερμηνεύοντας τον κόσμο ως εξής: «Θέλω να κάνω τους μετόχους μου πλούσιους». Έτσι, συμπεριφέρονται στους υπόλοιπους ως συμβόλαια η συναλλαγές είτε μιλάμε για υπαλλήλους, συνεργάτες εφοδιαστικής αλυσίδας, περιβάλλον κ.λπ. Όμως, υπάρχει και η εναλλακτική προσέγγιση, που εστιάζει στα ενδιαφερόμενα μέλη. Εδώ οι επενδυτές, η εφοδιαστική αλυσίδα, οι υπάλληλοι λειτουργούν ως μια ομάδα. Οι μέτοχοι φέρνουν το οικονομικό κεφάλαιο, οι εργαζόμενοι το ανθρώπινο, το περιβάλλον τους πόρους ενώ η εφοδιαστική αλυσίδα συνεισφέρει στη δημιουργία αξίας. Είναι όλοι συνεργάτες, μακροχρόνιες σχέσεις που πάνω τους επενδύεται προσπάθεια, χρόνος και αφοσίωση. Οι μάνατζερ εκπαιδεύονται για το πώς θα συμπεριφερθούν στα ενδιαφερόμενα μέρη, πως θα επικοινωνήσουν τις ευκαιρίες και τους στόχους και αυτή ακριβώς η επένδυση στις σχέσεις αποφέρει μελλοντικά κέρδη.

Ακόμη, οι βιώσιμες εταιρίες διαθέτουν μακροπρόθεσμο ορίζοντα στις αποφάσεις τους, στοχεύοντας στη δημιουργία μακροπρόθεσμης αξίας και διατηρώντας μια δεξαμενή αφοσιωμένων επενδυτών με εστιασμένο portfolio για αρκετό καιρό. Στους κομβικούς πυλώνες του DNA μια βιώσιμης επιχείρησης συγκαταλέγονται επίσης η διαφάνεια και η αξιοπιστία. Η διαφάνεια αφορά στα στοιχεία, εκτός από τα οικονομικά, που η εταιρεία αποκαλύπτει στον κόσμο ενώ η αξιοπιστία στο πώς οι ηγέτες της βιώσιμης ανάπτυξης ιδίως στις μεγάλες εταιρείες, όπως η Uniliver, απαιτούν από τους χιλιάδες συνεργάτες τους στην εφοδιαστική αλυσίδα να τηρούν τα ανάλογα κριτήρια ασφάλειας, ισότητας, ενσωμάτωσης, περιβάλλοντος, ωθώντας έτσι τις τοπικές, μικρότερες επιχειρήσεις να προσαρμόζονται στα υψηλά στάνταρ τους.

Πως μπορούν οι επιχειρήσεις να βελτιώσουν τις πρακτικές γνωστοποίησης βιωσιμότητας και πόσο οι επενδυτές πιέζουν προς αυτή την κατεύθυνση; Η κοινή ταξινομία θα λύσει τα ζητήματα της ασάφειας και του πράσινου πλυντηρίου;

Οι αναφορές είναι σίγουρα σημαντικές γιατί θα επιτρέψουν σε επενδυτές και κοινωνία να ελέγξουν την αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων στα διάφορα πεδία του ESG. Το βιώσιμο μέλλον, όμως, συνιστά κυρίως ένα στρατηγικό πρόβλημα και οι αναφορές αποτελούν απλώς μια όψη του. Πιο σημαντικό είναι να εστιάσουμε στο τι κάνουν οι εταιρείες στην πράξη, αφού είναι σαφές πως δεν έχουν ανακαλύψει ακόμη μόνιμες λύσεις για θέματα όπως η μείωση των εκπομπών άνθρακα ή οι κοινωνικές ανισότητες. Ουσιαστικά, ο πειραματισμός για την αντιμετώπιση των ESG θεμάτων εξελίσσεται όπως εξάλλου και η επιστήμη στο συγκεκριμένο πεδίο. Βέβαια, οι αναφορές βιωσιμότητας σαφέστατα έχουν σημειώσει πρόοδο. Μέχρι πριν από 10 χρόνια δεν μιλούσαμε καν για ESG στοιχεία, materiality, double materiality κλπ. και πια οδεύουμε στην υποχρεωτικότητα των αναφορών, γεγονός που βοηθάει τους επενδυτές να παίρνουν καλύτερες αποφάσεις αφού διαθέτουν εργαλεία σύγκρισης. Υπάρχουν πολλές προτάσεις και προσεγγίσεις για το πώς θα μετράμε τα κριτήρια ESG και σίγουρα αυτό συνιστά ένα πολύπλοκο ζήτημα. Προσωπικά, δεν πιστεύω πως θα έχουμε μετρήσεις στις οποίες όλοι και πάντα συμφωνούν και φυσικά δε θα αντικαταστήσουν οι αναφορές τη δέσμευση των ενδιαφερόμενων μελών στην εταιρεία και την ανάγκη βαθύτερης κατανόησης της δομής τους.

Σε ό,τι αφορά το πράσινο πλυντήριο, πράγματι οι εταιρείες, εξαιτίας της υφιστάμενης πίεσης, τείνουν να δηλώνουν πολλά περισσότερα από όσα πράγματι κάνουν. Οι ταξινομίες θα συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση του πράσινου πλυντηρίου αλλά όχι μόνο αυτές. Για παράδειγμα, λαμβάνονται πρωτοβουλίες σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως το EU taxonomy, που αποσκοπούν στην τυποποίηση των γνωστοποιήσεων και στην επιβολή συνεπειών σε όσους παραποιούν τις πληροφορίες. Ωστόσο, μην ξεχνάμε ότι η παθολογία συνιστά και ένα πολιτικό πρόβλημα: σκεφτείτε τη συζήτηση των κυβερνήσεων για το πως θα ταξινομηθούν η πυρηνική ενέργεια ή το φυσικό αέριο και τον δισταγμό τους στη λήψη αποφάσεων.

Είναι τελικά η βιωσιμότητα ασύμβατη του κέρδους; Πώς η βραχυπρόθεσμη δυσκολία που συναντούν οι επιχειρήσεις στον δρόμο προς τη βιωσιμότητα δύναται να αποτελέσει ευκαιρία ουσιαστικής ανάπτυξης και καινοτομίας.

Υπάρχει, πράγματι, το εξής δίλημμα: «Γίνεται να είμαι ταυτόχρονα κερδοφόρος και βιώσιμος;» Αρχικά, να ξεκαθαρίσουμε ότι οι εταιρείες πρέπει να αναρωτηθούν γιατί έχουν σήμερα τόσα κέρδη. Εάν λοιπόν τα κέρδη τους πηγάζουν από παιδική εργασία, από κακοποίηση εργαζομένων, από εκπομπές άνθρακα κ.λπ. τότε δεν είναι πραγματικά δικά τους. Συνεπώς, η βιωσιμότητα λειτουργεί ως παγκόσμιος διορθωτής κόστους: θέλουμε ο κόσμος να ξέρει αν οι επιχειρήσεις μεταφέρουν το κόστος τους στο περιβάλλον, στην κοινωνία, στη βιοποικιλότητα. Οι εταιρίες δεν μπορούν να αρνηθούν την ευθύνη τους στα παραπάνω ζητήματα, γιατί οι επιπτώσεις της ανεύθυνης δράσης τους είναι πλέον ορατές. Η καλή επιχειρηματικότητα συνεπάγεται σεβασμό στο περιβάλλον. Η ανταπόκριση στις νέες προσδοκίες γεννά την καινοτομία, που μεταφράζεται σε νέες υπηρεσίες, νέα προϊόντα, νέα εταιρικά μοντέλα. Πρωτοβουλίες όπως η κυκλική οικονομία κάνουν τη διαφορά στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την παραγωγή. Η πρωτοτυπία, όμως, απαιτεί καλούς εργαζομένους, έμπνευση, ακριβή ανατροφοδότηση και ικανούς συνεργάτες. Η αφοσίωση στο ESG λειτουργεί ως κίνητρο θετικής αλλαγής: Κανένας CEO που θέλει να εμπνεύσει τους εργαζόμενους δεν μπαίνει στο γραφείο λέγοντας «Ελάτε να κάνουμε τους μετόχους μας πλουσιότερους» αλλά «ας δημιουργήσουμε ένα καλύτερο κόσμο», «ας αλλάξουμε τις ζωές των καταναλωτών μας προς το καλύτερο»! Το όραμα της βιώσιμης ανάπτυξης χρειάζεται μακροπρόθεσμο ορίζοντα για να λειτουργήσει αλλιώς οδηγεί σε σκάνδαλα όπως στην περίπτωση της Volkswagen. Απαιτείται πειραματισμός και αυτό συνεπάγεται και αποτυχία ορισμένες φορές. Οι βιώσιμες εταιρίες που διατηρούν αυθεντικές σχέσεις με τους υπαλλήλους, παραχωρώντας τους ένα πεδίο πειραματισμού, επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσματα στην καινοτομία.

Πόσο σημαντική είναι η υιοθέτηση των κριτηρίων ESG από το board room και σε ποιον βαθμό συνδέεται η αλλαγή στάσης τους με την αύξηση της παραγωγικότητας του ανθρώπινου δυναμικού της εταιρείας; Κατά πόσο η εκπαίδευση και το diversity του board room συνιστούν θεμελιώδεις παράγοντες για τη δυνατότητα ουσιαστικού μετασχηματισμού μιας επιχείρησης;

Ο ρόλος των μελών του διοικητικού συμβουλίου είναι εξαιρετικά σημαντικός καθώς απηχούν την αυθεντικότητα της δέσμευσης του οργανισμού στη βιωσιμότητα. Μέχρι πρότινος στα συμβούλια κυριαρχούσαν οι λευκοί άντρες μεγαλύτερη ηλικίας όμως αυτό αλλάζει αφού καταβάλλονται προσπάθειες τα διοικητικά συμβούλια να αντανακλούν την αφοσίωση στην ποικιλομορφία. Σαφώς, η μετάβαση στη βιώσιμη επιχειρηματικότητα είναι δύσκολη. To διοικητικό συμβούλιο πρέπει να λειτουργήσει ως υποστηρικτικός παράγοντας για τους μάνατζερ και τον CEO προκειμένου αυτοί να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τα εμπόδια και την αντίσταση στην αλλαγή που θα συναντήσουν στο εσωτερικό της εταιρείας. Επίσης, το διοικητικό συμβούλιο χρειάζεται να αναδειχθεί πρεσβευτής του οργανισμού, κάμπτοντας την εξωτερική αντίσταση επενδυτών, καταναλωτών κλπ. Απαιτείται να ασκείται από τα ψηλότερα κλιμάκια του οργανισμού πίεση για διαφάνεια και αξιοπιστία όπως και να πραγματοποιείται έλεγχος των διαδικασιών που συνεισφέρουν στη γρήγορη και αποτελεσματική πράσινη μετάβαση. Τέλος, η ποικιλομορφία του συμβουλίου προσφέρει ευρεία οπτική των πολυεπίπεδων trends που περιγράψαμε προηγουμένως γιατί χαρίζει μια βαθιά αντίληψη του μεταβαλλόμενου τοπίου.