Η μετατροπή της Ένωσης σε μία οικονομία κλιματικά ουδέτερη, με μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050 είναι βασικός στόχος όπως μας λέει η κυρία Λαζαράκου. Περιγράφει τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν οι εισηγμένες επιχειρήσεις προκειμένου να αποκτήσουν στρατηγική ESG, αλλά και το πώς οι επενδυτές μπορούν να αποφύγουν το greenwashing.

Η κλιματική αλλαγή είναι ένα καίριας σημασίας θέμα που απασχολεί κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και πολίτες. Πόσο δύσκολη είναι η μετάβαση σε ένα βιώσιμο μέλλον με όρους ESG; Θεωρείτε εφικτούς τους περιβαλλοντικούς, ενεργειακούς και κλιματικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2050;

Η κλιματική αλλαγή απασχολεί σήμερα κυβερνήσεις, πολίτες και επιχειρήσεις λόγω των σύνθετων κινδύνων που ενέχει και της ανάγκης για άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 2019 έθεσε ως αναπτυξιακή στρατηγική ολόκληρης της Ευρώπης την μετάβαση σε μια καθαρή, κυκλική οικονομία τη γνωστή Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.

Στόχος είναι να μετατραπεί η Ένωση σε μία οικονομία κλιματικά ουδέτερη, με μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050 και η οικονομική ανάπτυξη να αποσυνδεθεί ή να επιτυγχάνεται με κατανάλωση πόρων εντός βιώσιμων ορίων.

Οι συγκεκριμένοι στόχοι έχουν μετουσιωθεί σε νομική δέσμευση με το Ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα, το οποίο έχει τεθεί σε ισχύ και προβλέπει τις διαδικασίες και τα μέσα για την επίτευξη των στόχων.

Να επισημάνω στο σημείο αυτό ότι με βάση τα τελευταία στοιχεία για το κλίμα, η μέση θερμοκρασία της γης αναμένεται να αυξηθεί κατά 2,7 βαθμούς έως το τέλος του αιώνα, το οποίο απέχει δραματικά από τον στόχο της Συμφωνίας των Παρισίων. Επομένως διαφαίνεται ότι οι στόχοι που έχουμε θέσει όχι μόνο είναι τουλάχιστον αναγκαίοι.

Σε κάθε περίπτωση, η μετάβαση δεν θα είναι εύκολη, διότι συνεπάγεται κόστη και ενέχει κινδύνους, όπως κάθε μετάβαση.

Τις προκλήσεις αυτές η ΕΕ στοχεύει να αντιμετωπίσει με τον επενδυτικό πυλώνα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, το λεγόμενο επενδυτικό σχέδιο «Βιώσιμη Ευρώπη» (SEIP).

Μάλιστα για το σκοπό αυτό, αναμένεται μία κινητοποίηση βιώσιμων επενδύσεων ύψους τουλάχιστον 1 τρισ. ευρώ κατά την επόμενη δεκαετία. Το σχέδιο περιλαμβάνει και τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης, για την κινητοποίηση επενδύσεως ύψους τουλάχιστον 100 δισ. ευρώ κατά την περίοδο 2021-2027 για τη στήριξη των εργαζομένων και των πολιτών στις περιφέρειες που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση.

Η μετάβαση σε ένα βιώσιμο μέλλον με όρους ESG (Περιβάλλον – Κοινωνία- Διακυβέρνηση) είναι πλέον μονόδρομος, δεδομένης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των κεφαλαίων που θα διατεθούν για τον μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας και την στροφή σε οικονομικές δραστηριότητες που ενσωματώνουν την βιώσιμη ανάπτυξη.

Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς πώς υποστηρίζει τις εισηγμένες επιχειρήσεις ώστε να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα;

Έχει εντατικοποιηθεί από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς αλλά και από άλλους φορείς όπως το ΧΑ η διαδικασία ενημέρωσης των συμμετεχόντων στην αγορά ως προς τα θέματα ESG. Η ΕΚ έχει δημιουργήσει μία εσωτερική ομάδα με έμπειρα στελέχη όπως η κα. Παπαοικονόμου, η κα Μπιτσάκου, ο κ. Γιαννόπουλος, η κα. Βώκου, ο κ. Παπαδημητρίου, η κα. Χωματά, οπου ασχολείται με τα θέματα αυτά και παρακολουθεί τις αντίστοιχες επιτροπές στην ESMA.

Επίσης στην ιστοσελίδα της ΕΚ και σε ανακοινώσεις της παρέχεται σημαντική ενημέρωση προς τους συμμετέχοντες στην κεφαλαιαγορά. Τέλος οι ενημερώσεις που παρέχονται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, τόσο μέσω σεμιναρίων όσο και από τις ιστοσελίδες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι αναλυτικές και επικαιροποιούνται συνεχώς.

Ποια είναι τα βήματα που πρέπει να κάνει μια εισηγμένη επιχείρηση για να αποκτήσει στρατηγική ESG;

Οι εισηγμένες εταιρίες πρέπει να ενσωματώσουν τα κριτήρια ESG στην στρατηγική τους άμεσα. Οι εταιρίες θα πρέπει καταρχήν να διερευνήσουν ποιοι θα μπορούσαν να είναι οι βραχυπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι στόχοι τους και να σχεδιάσουν έναν οδικό χάρτη (roadmap) μετασχηματισμού με όλες τις απαραίτητες ενέργειες στις οποίες θα πρέπει να προβεί για να ενσωματώσει σταδιακά τα κριτήρια αυτά. Στο πλαίσιο αυτό οφείλουν να δημιουργήσουν και έναν μηχανισμό δημοσιοποίησης αναφορών γύρω από το ESG.

Για την επίτευξη των ως άνω στόχων, μερικές ενδεικτικές ενέργειες είναι:

  • Διενέργεια αξιολόγησης σημαντικότητας (mate-riality assessment) για την αναγνώριση των κριτήριων ESG που είναι πιο σημαντικά για την συγκεκριμένη εταιρεία και τα οποία είναι σε ευθυγράμμιση με τις εταιρικές της στρατηγικές.
  • Διενέργεια συγκριτικής αξιολόγησης σε σχέση με ανταγωνιστές ή και ομότιμη ομάδα (peer group) ώστε να διαπιστωθεί η ενσωμάτωση των κριτηρίων αυτών από το συγκεκριμένο τομέα δραστηριοποίησης.
  • Υιοθέτηση συστηματικής προσέγγισης για τον προσδιορισμό και ανάλυση των κινδύνων που σχετίζονται με τα κριτήρια ESG.
  • Προσδιορισμός Βασικών Δεικτών Απόδοσης (KPIs) και στόχων για τη μέτρηση και την αξιολόγηση των ESG επιδόσεων, με στόχο τη βελτίωση τους βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα.

Πρόσφατα αναφέρετε πως από την 1η Ιανουαρίου του 2022 θα καταστεί υποχρεωτική η γνωστοποίηση πληροφοριών ESG για τις μεγάλες εισηγμένες. Ποια είναι τα επόμενα βήματα
σε θεσμικό επίπεδο;

Είναι σημαντικό να αναφερθούμε στο τι ισχύει σήμερα σε σχέση με τις γνωστοποιήσεις γενικότερα καθώς αυτοί οι κανόνες είναι που θα προσδιορίσουν το πλαίσιο πληροφόρησης που θα οφείλουν να παράσχουν οι εισηγμένες εταιρίες. Στο πλαίσιο λοιπόν της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη βιώσιμη χρηματοδότηση έχουν μέχρι σήμερα εκδοθεί τα ακόλουθα βασικά ευρωπαϊκά νομοθετήματα καθένα από τα οποία βρίσκεται σε διαφορετικό στάδιο της νομοθετικής διαδικασίας:
α) O Κανονισμός της Ταξινομίας (ΤΑΧΟNOMY Regulation), ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 12.7.2020 αφορά κυρίως στο ποια οικονομική δραστηριότητα μπορεί να χαρακτηρίζεται ως περιβαλλοντικά βιώσιμη. Αναμένεται η σταδιακή εφαρμογή του, με πρώτο ορόσημο την 1.1.2022 για συγκεκριμένες γνωστοποιήσεις και την 1.1.2023 για άλλες. Συγχρόνως ολοκληρώνεται η επεξεργασία των κατ΄εξουσιοδότηση Ρυθμιστικών Τεχνικών Προτύπων.
β) ο Κανονισμός περί γνωστοποιήσεων αειφορίας στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών (SFDR) που τέθηκε σε εφαρμογή στις 10.3.2021 και αφορά γνωστοποιήσεις αειφορίας για τις πολιτικές που εφαρμόζουν οι συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές και οι χρηματοοικονομικοί σύμβουλοι και για τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα που διαθέτουν.
γ) ο Κανονισμός στον τομέα αναφοράς για τους δείκτες του κλίματος (Climate Benchmarks Regu-lation), ο οποίος εφαρμόζεται από τον Απρίλιο του 2020.
Επίσης, έχουν εκδοθεί από την Επιτροπή προτάσεις Κανονισμών όπως η πρόταση Κανονισμού για Πρότυπο για τα ευρωπαϊκά πράσινα ομόλογα (ΕU Green Bond Standard) και Οδηγίας, όπως η πρόταση Οδηγίας για την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες (CSRD), η οποία αναμένεται να τροποποιήσει το υφιστάμενο πλαίσιο που ισχύει για την μη χρηματοοικονομική κατάσταση που δημοσιεύουν οι μεγάλες εταιρίες.

Αναφορικά με τις εισηγμένες εταιρείες, θα ήθελα να σημειώσω ότι σήμερα οι μεγάλες μόνο εταιρίες (δηλαδή αυτές που κατά την ημερομηνία κλεισίματος του ισολογισμού τους υπερβαίνουν το μέσο αριθμό 500 εργαζομένων κατά τη διάρκεια του οικονομικού έτους) έχουν υποχρέωση να περιλαμβάνουν στην έκθεση διαχείρισης μία μη χρηματοοικονομική κατάσταση με ειδικότερες πληροφορίες για θέματα περιβάλλοντος, κοινωνίας και διακυβέρνησης. Αυτό πρόκειται να διαφοροποιηθεί με την προαναφερόμενη πρόταση Οδηγίας που προβλέπει ότι η υποχρέωση για την έκθεση αυτή θα επεκταθεί σε όλες τις εισηγμένες εταιρίες εκτός από τις μικροεπιχειρήσεις (micro-entities).

Η πρόταση αυτή αναμένεται να υιοθετηθεί από τα ευρωπαϊκά όργανα εντός του 2022 όπως και η σύνταξη των σχεδίων προτύπων αναφοράς βιωσιμότητας. Κατά συνέπεια, οι απαιτήσεις γνωστοποίησης της CSRD θα ισχύουν από τον Ιανουάριο του 2023 για όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις.

Πώς μπορούν να προστατευτούν οι επενδυτές και οι καταναλωτές από το greenwashing; Ποια είναι τα σημάδια που προδίδουν τέτοιες πρακτικές;

Να επισημάνουμε ότι ένας από τους στόχους της ΕΕ ήταν η προστασία των καταναλωτών/ επενδυτών από το greenwashing και για το λόγο αυτό τόσο στον Κανονισμό SFDR όσο και στον Κανονισμό για την Ταξινομία (TR) έχει ορίσει την έννοια του greenwashing και εφαρμόζει κανόνες για την καταπολέμησή του.

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω του προσδιορισμού με επιστημονικά κριτήρια των επιστημονικών δραστηριοτήτων που θεωρούνται περιβαλλοντικά βιώσιμες (TR), και της θέσπισης συγχρόνως εναρμονισμένων κανόνων γνωστοποιήσεων που αφορούν στην πληροφόρηση που παρέχεται στους καταναλωτές/επενδυτές για τα χαρακτηριστικά των χρηματοπιστωτικών προϊόντων, ως προς τα esg στοιχεία τους (SFDR).

Ειδικότερα ο Κανονισμός SFDR θεσπίζει γνωστοποιήσεις για τα “Dark green products” (SFDR αειφόρες επενδύσεις ή TR περιβαλλοντικά βιώσιμες επενδύσεις) και τα“Light green products” δηλ. τα προϊόντα που προωθούν περιβαλλοντικά ή/και κοινωνικά χαρακτηριστικά, λαμβάνοντας υπόψη τις αρνητικές εξωτερικές συνέπειες των επενδύσεων στο περιβάλλον ή στην κοινωνία (externalities).

Ως εκ τούτου ήδη από 10-3-2021 οι διαχειριστές κεφαλαίων οφείλουν να γνωστοποιούν για τα dark green & light green products που διαθέτουν, τον τρόπο με τον οποίο θα επιτευχθεί ή επιτυγχάνεται το δηλωμένο επίπεδο βιωσιμότητάς τους ή η φιλοδοξία βιωσιμότητας, στα προσυμβατικά έγγραφα των προϊόντων αυτών και στους ιστοτόπους τους. Ως προς τις περιβαλλοντικά βιώσιμες επενδύσεις, οι σχετικές πληροφορίες θα γνωστοποιούνται από την 1.1.2022 ή 1.1.2023 ανάλογα με την περίπτωση.

Επομένως, οι επενδυτές λαμβάνοντας υπόψη την προβλεπόμενη πληροφόρηση, όπως τα περιουσιακά στοιχεία στα οποία τοποθετείται το προϊόν που θέλουν να επενδύσουν, την επενδυτική στρατηγική που ακολουθείται, τον τρόπο με τον οποίο εντάσσονται σε αυτήν esg κριτήρια (πχ δείκτες βιωσιμότητας), το πόσο δεσμευτικά είναι για τον διαχειριστή του χαρτοφυλακίου, δύνανται να διαμορφώσουν ακριβή εικόνα, αποφεύγοντας τα προϊόντα με ψευδοοικολογική ταυτότητα (greenwashing).

Σε τι βαθμό έχει αρχίσει να αλλάζει η επενδυτική κουλτούρα στη χώρα μας; Οι επενδυτές λαμβάνουν υπόψιν τους την ενσωμάτωση των κριτηρίων ESG στη στρατηγική των εταιρειών;
Οι εισηγμένες εταιρίες κατανοούν τη σημασία των παραπάνω κριτηρίων λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος που εκδηλώνεται το τελευταίο χρονικό διάστημα από τους επενδυτές ως προς το ESG και ιδιαίτερα από τους ξένους θεσμικούς. Είναι κρίσιμη επομένως η προσπάθεια ενσωμάτωσης των κριτηρίων αυτών στη στρατηγική των εισηγμένων ώστε να παραμείνουν ελκυστικές και ανταγωνιστικές στην ευρωπαϊκή και διεθνή σκηνή.

Στην Ελλάδα έχουμε χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Πως θα ενταχθούν αυτές οι επιχειρήσεις στο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης;

Οι κανονιστικές απαιτήσεις για τις εισηγμένες ΜΜΕ (Μικρομεσαίες επιχειρήσεις), σε σχέση με τα θέματα ESG θα ισχύσουν σε ένα μεταγενέστερο στάδιο σε σχέση με τις μεγάλες επιχειρήσεις. Τα πρότυπα βιωσιμότητας θα είναι απλούστερα και συγκεκριμένα, με βάση το σχέδιο Οδηγίας CSRD προβλέπεται ότι οι απαιτήσεις για γνωστοποίηση έκθεσης βιωσιμότητας θα ισχύουν τρία χρόνια μετά την εφαρμογή τους στις μεγάλες εταιρείες, δηλαδή από το οικονομικό έτος 2026, δεδομένης της οικονομικής δυσκολίας που αντιμετωπίζουν ως αποτέλεσμα της πανδημίας COVID-19.

Θεωρώ όμως ότι είναι πολύ πιθανό να τεθεί και νωρίτερα από πιστωτικά ή χρηματοδοτικά ιδρύματα ως προϋπόθεση για τη χρηματοδότησή τους η ενσωμάτωση των κριτηρίων ESG στη στρατηγική τους. Γιατί στο τέλος της ημέρας, η ενσωμάτωση αυτή δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία απάντηση στην απαίτηση των καταναλωτών για περιβαλλοντικά και κοινωνικά υπεύθυνες εταιρίες.